परिचय 2075-09-17

 १.१   जिल्ला परिचय

कर्णाली प्रदेश अन्तर्गत पर्ने हुम्ला जिल्ला भौगोलिक हिसाबले नेपालको अति दुर्गम हिमाली क्षेत्र हो । क्षेत्रफलको हिसावले नेपालको दोश्रो ठूलो र जनघनत्वको हिसावले सबभन्दा कम जनघनत्वको दोश्रो श्रेणीमा यो जिल्ला पर्दछ । यस जिल्लाको मानव विकास सूचाकाङ्क ०.४३२  छ जुन नेपालका अतिकम मानव विकास सूचाकाङ्क भएका पाँच जिल्लभित्र पर्दछ । राष्ट्रिय सडक सञ्जालमा जोडिन नसकेको नेपालको एक मात्र यस जिल्लामा उपलब्ध श्रोत साधनलाई प्रभावकारी ढंगले उपयोग गर्न सकिएको खण्डमा यस क्षेत्रको आर्थिक सामाजिक विकासमा महत्वपूर्ण योगदान पुग्ने देखिन्छ ।

जिल्लाको सदरमुकाम सिमकोट रहेको छ । सदरमुकामलाई तिब्बतको सिमासँग सडक यातायातले जोड्ने प्रयास गरिएको छ भने नेपालको अन्य ठाउँबाट यस जिल्लामा पुग्ने साधन भनेको नेपालगञ्ज सिमकोट तथा सुर्खेत सिमकोटको हवाई मार्ग मात्र हो । जिल्लाको जिविकोपार्जनको प्रमुख आधार खेतिपाती र पशुपालन रहेको छ । बहुमुल्य जडिबुटी‚ कोदो‚ फापर‚ चिनो‚ उवा जिल्लाको प्रमुख बाली हुन् । सडक लगायत अन्य भौतिक पूर्वाधारको विकास गर्न सकिएको खण्डमा पर्यटनको समेत प्रचुर संभावना रहेको छ ।

१.२ प्रशासनिक तथा राजनीतिक विभाजन

भौगोलिक अवस्थिति हेर्दा हुम्ला जिल्ला २९º ३५'' देखि ३०º ५७'' उत्तरी अक्षांश र ८१º १८'' देखि ८२º १०'' मिनेट पूर्वी देशान्तर सम्म फैलिएको छ । कूल ५,६५५ वर्ग किलोमिटर क्षेत्रफल ओगटेको यो जिल्ला डोल्पा पछिको दोश्रो ठूलो क्षेत्रफल भएको जिल्ला हो । हुम्ला समुद्र सतहबाट १,५२४ मिटर देखि ७,३३७ मिटरमा उचाइमा अवस्थित रहेको छ । यस जिल्लाको पूर्वमा मुगु, दक्षिणमा बाजुरा र मुगु, उत्तरमा चीनको स्वशासित क्षेत्र तिब्बत र पश्चिममा बझाङ्ग र चिनको स्वशासित क्षेत्र तिब्बत पर्दछन् । भौगोलिक क्षेत्र र बनौटको हिसावले हेर्दा यस जिल्लालाई उच्च हिमाली क्षेत्र, उच्च पहाडी क्षेत्र र पहाडी तथा नदीको बेसी क्षेत्र गरी ३ भागमा बाँडिएको छ ।

प्रशासनिक हिसावले हेर्दा हुम्ला जिल्ला कर्णाली प्रदेशमा पर्दछ । सात गाउँपालिकामा विभाजित हुम्ला जिल्लामा संघीय निर्वाचन प्रणाली अनुसार एक र प्रदेश निर्वाचन क्षेत्र अन्तर्गत २ वटा निर्वाचन क्षेत्र रहेको छ । यस जिल्लाको सदरमुकाम सिमकोट हो जुन समुद्र सतह देखि २९४५ मिटर उचाईमा अवस्थित छ । हुम्ला जिल्लाको राजनीतिक तथा प्रशासनिक विवरण तलको तालिका मा प्रस्तुत गरिएको छ ।

 

कर्णाली प्रदेश                        गाउँपालिका संख्या : ७                         निर्वाचन क्षेत्र : १

क्र.सं.	स्थानीय तहको नाम	वडा संख्या	महिला	पुरुष	जम्मा
१	अदानचुली गाउँपालिका	६	३५७५	३५६५	७१४०
२	खार्पुनाथ गाउँपालिका	५	३०४५	३०००	६०४५
३	चंखेली  गाउँपालिका	६	२७२९	२८१२	५५४१
४	ताँजाकोट गाउँपालिका	५	३०१६	२९६०	५९७६
५	नाम्खा गाउँपालिका	६	२११३	२१३७	४२५०
६	सर्केगाड गाउँपालिका	८	४८९१	४९७७	९८६८
७	सिमकोट गाउँपालिका	८	५६५६	६३८२	१२०३८
जम्मा		४४	२५०२५	२५८३३	५०८५८

 

१.३ धार्मिक‚ सामाजिक अवस्था

जातिगत हिसाबमा हेर्दा यस जिल्लाको माथिल्लो भेगमा भोटे जाति र तल्लो भागमा क्षेत्री र ठकुरी जातिको बाहुल्यता रहेको भए पनि ब्राह्मण दलित लगायतको बस्ती रहेको छ । भोटे जातिहरुको प्रमुख धर्म बौद्ध रहेको छ भने अन्य जातिहरु हिन्दु धर्ममा विश्वास राख्दछन् ।  जिल्लाको अन्य सामाजिक‚ धार्मिक तथा भौगोलिक अवस्था देहाय बमोजिम रहेको छ:-

जनसंख्या (राष्ट्रिय जनगणना २०६८ सालको तथ्याङ्क अनुसार) :

कुल जनसंख्या  : ५०,८५८

पुरुष : २५,८३३                             

महिला : २५,०२५

कुल परिवार संख्या : ७,७३५

‌औषत परिवार संख्या : ५.८%

जनसंख्या बृद्धिदर : १.९९%

जनघनत्व प्रतिवर्ग कि.मि. : ७.२

धर्म-भाषा अनुसार जनसंख्याको वितरण :

हिन्दु : ७८.२%                  मातृभाषा (नेपाली, हुम्ली खाम) : ८४.३८%

बौद्द्ध २०.२%                  लामा (खाम) : १५.३२%

अन्य : १.६%                   अन्य : ०.३४%

जातीय विवरण :

ब्राह्मण : ६.०२%               क्षेत्री : ३८.७%

ठकुरी : १८.२%                भोटे लामा : २४.०४%

दलित : ८.४%                  तामाङ्ग लामा : २.३४%

अन्य : २.३४%

जिल्लाका प्रमुख नदीहरु :

कर्णाली, चुवाखोला, गल्फुगाड, गोठी खोला, हनुमानेखोला, कारङ्गखोला, टाक्चीखोला, कवाडीखोला, हिल्दुङ्गखोला,  टाकेखोला, कुमुचीयाखोला, लुरुप्याखोला, हेप्काखोला, डोजाम खोला ।

धार्मिक, एतिहासिक एवं पर्यटकीय स्थलहरु :

खार्पुनाथ मन्दिर, रिन्चेलिङ्ग गुम्बा, लिमि उपत्यका, रलिङ्ग गुम्बा, याल्वाङ गुम्बा, तिब्बतको मानसरोवर र कैलाश पर्वत पुग्ने प्रमुख मार्ग, कर्णाली जलविहार, पञ्चमुखी, दुधकुण्ड, गोरख खाङ हिमाल (वि.सं. २०७१ बाट खुला गरिएको) , तातोपानीका मुहानहरु ।

---